Caesalpinia pulcherrima (L.) Sw.
Nombres comunes
(Chiapas): guatemalaA (México (país)): chacasúchilB, chak sin inB, surundanicoB (Quintana Roo): sukinC (Yucatán): chak sikinD, sukinD Español (Baja California): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Campeche): camaroncitoE, camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, framboyánF, maravillaB, tronadora Español (Chiapas): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Chihuahua): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tabachínA, tronadora Español (Coahuila de Zaragoza): tabachínG Español (Durango): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Guanajuato): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tabachínH, tronadora Español (Guerrero): camarónA,B, chamal, flor de San FranciscoA,B, flor de camarónA, maravillaB, tabachínA, tronadora Español (Hidalgo): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, flor de camarónA, maravillaB, tronadora Español (Jalisco): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tabachínI, tronadora Español (Michoacán de Ocampo): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, flor de camarónA, maravillaB, tabachínJ, tronadora Español (Morelos): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB,K, flor de camarónK, hoja senA, maravillaB, tronadora Español (México (país)): bigotilloB, caballeroL, camaroncilloM,N, camarónA,B,O, chamalA, espuela de caballeroL, flamboyánP, flor de San FranciscoA,B,L,M,N,O,Q, flor de camarónB,L,N,Q,R,S, framboyanL, framboyánB, guacamayoL, hoja senB, maravillaA,B,R, mechudaL, pericónM,N, tabachínB,M,O,P,Q,R,S, tronadoraA, zarza coloradaO Español (Nayarit): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Nuevo León): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Oaxaca): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, flor de camarónA, maravillaA,B, tronadora Español (Puebla): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, flor de camarónT, maravillaB, tabachínT, tronadora Español (Quintana Roo): camaroncilloC, flor de aritoC, flor de camarónC, guacamayoC Español (Sinaloa): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Sonora): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Tabasco): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, maravillaB, tronadora Español (Veracruz de Ignacio de la Llave): barbas de camarónU, camarónA,B,V, chamal, flor de San FranciscoA,B, flor de camarónA, guacamayoV, hoja senA, maravillaB, mechudaA,W, tabachínA,V, tronadora Español (Yucatán): camarónB, chamal, flor de San FranciscoB, flor de aritoD, flor de camarónD,X, guacamayoD,X, maravillaB, tronadora Guarijío (Baja California): talpacache Guarijío (Campeche): talpacache Guarijío (Chiapas): talpacache Guarijío (Chihuahua): talpacacheA Guarijío (Durango): talpacache Guarijío (Guanajuato): talpacache Guarijío (Guerrero): talpacache Guarijío (Hidalgo): talpacache Guarijío (Jalisco): talpacache Guarijío (Michoacán de Ocampo): talpacache Guarijío (Morelos): talpacache Guarijío (México (país)): talpacacheA Guarijío (Nayarit): talpacache Guarijío (Nuevo León): talpacache Guarijío (Oaxaca): talpacache Guarijío (Puebla): talpacache Guarijío (Sinaloa): talpacache Guarijío (Sonora): talpacache Guarijío (Tabasco): talpacache Guarijío (Veracruz de Ignacio de la Llave): talpacache Guarijío (Yucatán): talpacache Maya (Baja California): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Campeche): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Chiapas): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Chihuahua): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Durango): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Guanajuato): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Guerrero): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Hidalgo): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Jalisco): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Michoacán de Ocampo): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Morelos): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (México (país)): chak-mukA, chak-sin' inA, k'an-sik'inA, kanzinkínA, sik'inA Maya (Nayarit): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Nuevo León): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Oaxaca): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Puebla): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Quintana Roo): sikilY Maya (Sinaloa): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Sonora): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Tabasco): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Veracruz de Ignacio de la Llave): chak-muk, chak-sin' in, k'an-sik'in, kanzinkín, sik'in Maya (Yucatán): chak-muk, chak-sin' inA, k'an-sik'inA, kanzinkínA, sik'inA Náhuatl (Baja California): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Campeche): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Chiapas): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Chihuahua): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Durango): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Guanajuato): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Guerrero): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Hidalgo): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitlA, chamalxóchitlB, chamoxóchitlA, xiloxóchitl Náhuatl (Jalisco): chacaloxóchitlA,B, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Michoacán de Ocampo): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Morelos): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (México (país)): chacaloxóchitlA,B, chalmoxóchitlA, chamalxóchitlA,B, chamoxóchitlA, xiloxochitlB, xiloxóchitlA,Q Náhuatl (Nayarit): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Nuevo León): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Oaxaca): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Puebla): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitlA Náhuatl (Sinaloa): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Sonora): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Tabasco): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Náhuatl (Veracruz de Ignacio de la Llave): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitlA, xiloxóchitlA Náhuatl (Yucatán): chacaloxóchitlB, chalmoxóchitl, chamalxóchitlB, chamoxóchitl, xiloxóchitl Purépecha (Michoacán de Ocampo): ciringuanicaM Purépecha (México (país)): ciringuanicaO, tziringuaricoO Tarahumara (México (país)): tavachínB Tarasco (Baja California): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Campeche): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Chiapas): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Chihuahua): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Durango): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Guanajuato): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Guerrero): sirindanicuaA, ziringuanicoA Tarasco (Hidalgo): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Jalisco): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Michoacán de Ocampo): sirindanicuaA, ziringuanico Tarasco (Morelos): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (México (país)): sirindanicuaA,M, siringuanicoB, ziringuanicoA Tarasco (Nayarit): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Nuevo León): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Oaxaca): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Puebla): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Sinaloa): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Sonora): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Tabasco): sirindanicua, ziringuanico Tarasco (Veracruz de Ignacio de la Llave): sirindanicuaA, ziringuanico Tarasco (Yucatán): sirindanicua, ziringuanico Totonaco (Baja California): tsutson Totonaco (Campeche): tsutson Totonaco (Chiapas): tsutson Totonaco (Chihuahua): tsutson Totonaco (Durango): tsutson Totonaco (Guanajuato): tsutson Totonaco (Guerrero): tsutson Totonaco (Hidalgo): tsutson Totonaco (Jalisco): tsutson Totonaco (Michoacán de Ocampo): tsutson Totonaco (Morelos): tsutson Totonaco (México (país)): tsutsonA Totonaco (Nayarit): tsutson Totonaco (Nuevo León): tsutson Totonaco (Oaxaca): tsutson Totonaco (Puebla): tsutson Totonaco (Sinaloa): tsutson Totonaco (Sonora): tsutson Totonaco (Tabasco): tsutson Totonaco (Veracruz de Ignacio de la Llave): tsutsonA Totonaco (Yucatán): tsutson Zapoteco (Baja California): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Campeche): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Chiapas): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Chihuahua): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Durango): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Guanajuato): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Guerrero): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Hidalgo): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Jalisco): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Michoacán de Ocampo): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Morelos): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (México (país)): bandaa-yuA, benda-bulagaA Zapoteco (Nayarit): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Nuevo León): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Oaxaca): bandaa-yuA, benda-bulagaA Zapoteco (Puebla): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Sinaloa): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Sonora): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Tabasco): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Veracruz de Ignacio de la Llave): bandaa-yu, benda-bulaga Zapoteco (Yucatán): bandaa-yu, benda-bulaga
Distribución
México (país) NativoO: Baja California NativoZ; Campeche NativoO,Z,AA; Chiapas NativoO,AB; Chihuahua NativoO,AC; Colima NativoO,AD; Durango NativoO,AE; Guanajuato NativoZ; Guerrero NativoO,AF,AG; Hidalgo NativoO,Z,AA; Jalisco NativoO,AH,AI; Michoacán de Ocampo NativoO,Z,AA; Morelos NativoO,Z,AA; México NativoO,Z,AA; Nayarit NativoO,Z,AA; Nuevo León NativoO,Z,AA; Oaxaca NativoO,Z,AA,AJ; Puebla NativoO,Z,AA; Querétaro de Arteaga Nativo ‒ Nativo ‒ NativoO,AA; Quintana Roo NativoO,Z,AA; San Luis Potosí NativoO,Z,AA; Sinaloa NativoO,Z,AA; Sonora NativoO,Z,AA; Tabasco NativoO,Z,AA; Tamaulipas NativoO,Z,AA; Veracruz de Ignacio de la Llave NativoO,Z,AA,AK,AL; Yucatán NativoO,X
Categoría IUCN
Preocupación menor (LC)AM
Bibliografía
C. Serralta, P. L., Rosado-May, F. J., Méndez, M. J. I. & Cruz, M. S. 2002: Flora y fauna. Flora con uso medicinal en Oxtankah, Quintana Roo, México. En: Rosado-May, F. J., Romero, M. R. & De Jesús-Navarrete, A. (Eds.). Contribuciones de la ciencia al manejo costero integrado de la Bahía de Chetumal y su área de influencia
D. Flores, J. S., Tun Garrido, J., Ortiz Díaz, J. J. & Kantún Balam, J. 2010: Plantas usadas en cercas vivas en la Península de Yucatán
E. Chi, Q. J. de los Á. 2009: Magister Scientiae, Escuela de Posgrado, Centro Agronómico Tropical de Investigación y Enseñanza (CATIE). Caracterización y manejo de los huertos caseros familiares en tres grupos étnicos (mayas peninsulares, choles y mestizos) del estado de Campeche, Méx: 99 pp.
F. Zamora-Crescencio, P. 2003: Contribución al estudio florístico y descripción de la vegetación del municipio de Tenabo, Campeche, México. – Polibotánica 15: 1-40
G. Flores, F. J. D. & Nájera, C. J. A. 2011: Diagnóstico fitosanitario del arbolado de la Alameda Zaragoza de Saltillo, Coahuila. En: Equihua-Martínez, A., Estrada, V. E., Acuña, S. J. A. & Cháirez, G. M. P. (Eds.). XV Simposio Nacional de Parasitología Forestal
H. Terrones, R. T. del R. L., González, S. C. & Ríos, R. S. A. 2004: No. 2. Arbustivas nativas de uso múltiple en Guanajuato. En: Ríos, R. S. A. (Ed.). Libro Técnico
I. Pérez, J. L. A. & Barajas-Morales, J. 2011: No. 23. Árboles de selvas secas de México. Identificación mediante cortezas. En: Terrazas, T. (Ed.). Publicaciones Especiales del Instituto de Biología: 96 pp.
J. Gómez, M. S. 2000: Estudio etnobotánico de la flora útil del municipio de Nuevo Urecho, Michoacán. Tesis de licenciatura, Escuela Nacional de Estudios Profesionales Iztacala (ENEP-I), Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM)
K. Dorado, Ó., Flores-Castorena, A., de Jesús, A. J. M., Arias, D. M. & Martínez, A. D. 2012: Árboles de Cuernavaca. Nativos y exóticos. Guía para su identificación
L. Luna, M. V. E. 1997: Estudio de vegetación y flora del municipio de Coatepec, Veracruz. Tesis de licenciatura, Facultad de Biología, Universidad Veracruzana (UV): 162 pp.
M. García, R. I. & Linares, R. E. 2013: Árboles y arbustos de la Cuenca del río Tepalcatepec (Michoacán y Jalisco, México) para uso urbano
N. Solares, A. F., Gálvez, C. M. C. & García, P. F. 2009: No. 48. Catálogo de plantas con potencial ornamental de la selva baja caducifolia del estado de Morelos. Publicación Especial: 70 pp.
O. Rzedowski, J. & Calderón de Rzedowski, G. 1997: Leguminosae. Subfamilia Caesalpinoideae. En: Rzedowski, J. & Calderón de Rzedowski, G. (Eds.). Fl. Bajío Regiones Adyacentes Fasc. 51. 111 Pp
R. Geilfus, F. 1994: El árbol al servicio del agricultor: manual de agroforestería para el desarrollo rural. Volumen 2. Guía de especies: 778 pp.
T. Hersch-Martínez, P. 1995: Commercialization of wild medicinal plants from southwest Puebla, Mexico. – Econ. Bot. 49(2): 197-206
U. Ambrosio, M. M. & Avendaño, R. S. 1999: Catálogo de plantas útiles del municipio de Misantla, Veracruz. – La Ciencia y el Hombre 31: 43-88
V. Benítez, B. G., Pulido-Salas, M. T. P. & Equihua, M. 2004: Árboles multiusos nativos de Veracruz para reforestación, restauración y plantaciones
W. Zamora, M. M. C. & Hernández, P. L. 1985: Catálogo de especies de plantas útiles con importancia económica de la región norte de los estados de Puebla y Veracruz. – Ci. Forest. (Mexico) 10(56): 16-32
X. Duno de Stefano, R. 2010: Leguminosas. En: Durán, R. & Méndez, M. (Eds.). Biodiversidad y desarrollo humano en Yucatán
Y. Anderson, E. N., Cauich, C. J., Dzib, A., Flores, G. J. S., Islebe, G. A., Medina, T. F., Sánchez-Sánchez, O. M. & Valdez, C. P. 2005: Las plantas de los mayas: etnobotánica en Quintana Roo, México
Z. Téllez-Valdés, O. 2009: Base de datos de las Fabaceae y Caesalpiniaceae (Sensu Cronquist) y Dioscoreaceae de México. Base de datos SNIB-CONABIO proyecto No. DS001
AA. Villaseñor, J. L., Ortiz, E., Alvarado, L., Mora, M. & Segura, G. 2013: Catálogo florístico taxonómico de los árboles de México. Base de datos SNIB-CONABIO proyecto No. JE012
AB. González-Espinosa, M. & Ramírez-Marcial, N. 2013: Comunidades vegetales terrestres. En: CONABIO (Ed.). La biodiversidad en Chiapas. Estudio de Estado. Vol. II
AC. Lebgue-Keleng, T. 2014: Bosque tropical caducifolio. En: CONABIO (Ed.). La biodiversidad en Chihuahua. Estudio de Estado
AD. Reynoso-Dueñas, J. J. 2016: Leguminosas (Leguminosae). En: CONABIO (Ed.). La biodiversidad en Colima. Estudio de Estado
AE. Ruacho-González, L., López-Enríquez, I. L., Acosta-Hernández, A. C. & Retana-Rentería, F. I. 2017: Las leguminosas (familia Fabaceae). En: CONABIO y SRNYMA (Eds.). La biodiversidad en Durango. Estudio de Estado
AF. Fonseca, R.M. & Lozada-Pérez, L. 1993: No. 1. Laguna de Coyuca. En: Diego-Pérez, N. & R.M.Fonseca (Eds.). Estudios Florísticos en Guerrero
AG. Lozada-Pérez, L. 1994: No. 2. Laguna de Mitla. En: Diego-Pérez, N. & R.M.Fonseca (Eds.). Estudios Florísticos en Guerrero
AH. Ramírez, R., Vargas, P. O., Arreola, H., Cedano, M., González, R., González-Villarreal, L. M., Harker, M., Hernández, L., Martínez, R. E., Pérez de la Rosa, J. & al. 2010: Catálogo de plantas vasculares de Jalisco: 143 pp.
AI. Vargas-Ponce, O., Ramírez Delgadillo, R., Arreola-Nava, H. J., Cedano Maldonado, M., González Tamayo, R., González Villarreal, L. M., Harker, M., Hérnández-López, L., Martínez González, R. E., Pérez de la Rosa, J. A. & al. 2017: Las plantas con flores (Angiospermas). En: CONABIO y SEMADET (Eds.). La biodiversidad en Jalisco. Estudio de Estado. Vol. II
AJ. Sotuyo-Vázquez, J. S. 2011: Angiospermae. Magnoliopsida. Leguminosae Juss. (Caesalpinia). En: García-Mendoza, A. J. & J. A. Meave (Eds.). Diversidad florística de Oaxaca: de musgos a angiospermas (colecciones y lista de especies): 236 352 pp.